Ο καρκίνος δεν είναι πάντα θέμα τύχης: τι σημαίνει πρωτογενής και δευτερογενής πρόληψη

 

 

Εισαγωγή

 

Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο καρκίνος παραμένει μία από τις κύριες αιτίες θανάτου. Ωστόσο, η σχετική έρευνα δείχνει ότι πολλά από τα περιστατικά καρκίνου μπορούν να αποφευχθούν, αν εφαρμοστούν στρατηγικές πρόληψης και έγκαιρης διάγνωσης. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), το 30-50% των περιπτώσεων καρκίνου θα μπορούσαν να προληφθούν, τροποποιώντας γνωστούς παράγοντες κινδύνου και εφαρμόζοντας αποτελεσματικές πολιτικές πρόληψης. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας 2Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας 2

 

Στο άρθρο αυτό θα εξηγήσουμε τι είναι η πρωτογενής και η δευτερογενής πρόληψη, γιατί είναι σημαντικές, και τι μπορούμε να κάνουμε στην καθημερινότητά μας για να μειώσουμε τον κίνδυνο.

 

Τι είναι η Πρωτογενής Πρόληψη

 

Η πρωτογενής πρόληψη αφορά όλες εκείνες τις ενέργειες που αποσκοπούν στο να μην αναπτύξει κάποιος ποτέ καρκίνο – δηλαδή, να μειωθούν οι εκθέσεις σε παράγοντες που προκαλούν ή προδιαθέτουν για καρκίνο.

 

Κυριότεροι παράγοντες κινδύνου και τι λένε οι μελέτες

1. Περιττό βάρος / Παχυσαρκία
   • Μελέτη του IARC το 2024, που εξέτασε τον συνδυασμό adiposity (σωματικό λίπος) και μεταβολικής υγείας, έδειξε ότι τα άτομα που είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα και επιπλέον είναι μεταβολικά “μη υγιή” έχουν αυξημένο κίνδυνο τόσο συνολικά για καρκίνο, όσο και ειδικά για καρκίνους συνδεδεμένους με την παχυσαρκία (π.χ. ενδομητρίου, παχέος εντέρου, παγκρέατος). iarc.who.int
   • Άλλη μετα-ανάλυση (2024) για τον καρκίνο του παχέος εντέρου βρήκε ότι η παχυσαρκία αυξάνει τον σχετικό κίνδυνο περίπου κατά 36% σε σύγκριση με φυσιολογικό βάρος. PubMed
2. Διατροφή
   • Η συστημική λογική είναι ότι μια διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, ολικής αλέσεως δημητριακά, και χαμηλή σε επεξεργασμένα τρόφιμα και κόκκινο / επεξεργασμένο κρέας μειώνει τον κίνδυνο καρκίνου. Το World Cancer Research Fund προτείνει τέτοιες διατροφικές αλλαγές ως βασικά μέτρα πρόληψης. World Cancer Research Fund
3. Άσκηση
   • Συχνή σωματική δραστηριότητα σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο πολλών τύπων καρκίνου, ειδικά του παχέος εντέρου, του μαστού μετά την εμμηνόπαυση, και άλλων. Αν και δεν βρήκαμε συγκεκριμένη πρόσφατη μετα-ανάλυση στο PubMed που να συγκεντρώνεται μόνο στην άσκηση σε αυτές τις αναζητήσεις, WHO και άλλοι φορείς τονίζουν την άσκηση ως καθοριστικό παράγοντα. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας 1
4. Κάπνισμα
   • Είναι ο μεγαλύτερος αποτρέψιμος παράγοντας κινδύνου για θανάτους από καρκίνο. Το κάπνισμα σχετίζεται με ποικιλία καρκίνων (πνεύμονα, λάρυγγα, στομάχι, ουροποιητικό, κ.ά.). WHO αναφέρει ότι η χρήση του καπνού είναι η πιο σημαντική αποτρέψιμη αιτία θανάτου από καρκίνο. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας 1
5. Λοιμώξεις & Εμβολιασμοί
   • Ορισμένοι ιοί είναι γνωστοί καρκινογόνοι παράγοντες: π.χ. ο HPV για τον καρκίνο τραχήλου της μήτρας, η ηπατίτιδα B για το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα. Ο εμβολιασμός είναι μέτρο πρωτογενούς πρόληψης. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας 1
6. Άλλοι περιβαλλοντικοί και συμπληρωματικοί παράγοντες
   • Έκθεση σε υπεριώδες φως, υπερβολική ακτινοβολία, επαγγελματική έκθεση σε καρκινογόνες ουσίες, μόλυνση του αέρα. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας 1

 

Τι είναι η Δευτερογενής Πρόληψη

 

Η δευτερογενής πρόληψη αναφέρεται σε ενέργειες έγκαιρης διάγνωσης, ώστε αν ο καρκίνος έχει ήδη ξεκινήσει να αναπτύσσεται, να εντοπιστεί σε πρώιμο στάδιο, όταν η πιθανότητα θεραπείας είναι πολύ μεγαλύτερη.

 

Σημαντικές μορφές και καθοριστικές οδηγίες

• Μαστογραφία για τον καρκίνο του μαστού (σε κατάλληλες ηλικιακές ομάδες).
• Τεστ Παπ HPV test για καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.
• Κολονοσκόπηση ή άλλες εξετάσεις screening για καρκίνο του παχέος εντέρου.
• Σε κάποιες χώρες/περιοχές, screening για καρκίνο πνεύμονα σε βαρείς καπνιστές ή πρώην καπνιστές.
• Κατευθυντήριες οδηγίες των διεθνών οργανισμών (π.χ. EU, ESMO, WHO) ορίζουν ηλικίες, συχνότητα, οφέλη/κίνδυνοι. (π.χ. η ΕΕ προτείνει τακτικό screening μαστού για γυναίκες 50-69 ετών, με πιθανές επεκτάσεις ηλικίας σε 45-49 και 70-74 ετών, αφού εξεταστούν κόστη και αποτελέσματα. arXiv)

 

Γιατί είναι κρίσιμη η Πρόληψη

• Όσο πιο πρώιμα ανιχνευτεί ένας καρκίνος, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα πλήρους ίασης ή επιβίωσης για πολλά χρόνια.
• Το κόστος για το σύστημα υγείας είναι πολύ μικρότερο όταν αντιμετωπίζονται πρώιμα στάδια παρά όταν χρειάζονται πιο επεμβατικές θεραπείες ή όταν υπάρχει μεταστατική νόσος.
• Η πρόληψη έχει πολλαπλά πολλαπλασιαστικά οφέλη: καλύτερη ποιότητα ζωής, λιγότερο βάρος στην ψυχολογία του ασθενούς και των οικογενειών, λιγότερο κόστος οικονομικά.

 

Πρακτικές Προτάσεις – Τι μπορούμε να εφαρμόσουμε στην καθημερινότητα

• Παρακολούθηση του δείκτη μάζας σώματος (BMI), στόχος η διατήρηση φυσιολογικού βάρους μέσω διατροφής και άσκησης.
• Μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ και κόκκινου/επεξεργασμένου κρέατος.
• Διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, προϊόντα ολικής άλεσης.
• Να μην καπνίζουμε και να αποφεύγουμε την παθητική έκθεση στον καπνό.
• Να εμβολιαζόμαστε όπου προβλέπεται (HPV, ηπατίτιδα Β).
• Να συμμετέχουμε σε προγράμματα screening όταν ανήκουμε στις ομάδες που πρέπει: π.χ. ηλικιακές ομάδες, ιστορικό στην οικογένεια.
• Να αποφεύγουμε υπερβολική έκθεση σε ηλιακή ακτινοβολία, να χρησιμοποιούμε προστασία (αντηλιακό, καπέλο).

 

Συμπέρασμα – Κάλεσμα Δράσης

 

Ο καρκίνος δεν είναι απλώς θέμα τύχης. Έχουμε ήδη πολλά εργαλεία που λειτουργούν: η τροποποίηση του τρόπου ζωής, οι εμβολιασμοί, η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση. Όσο πιο γρήγορα τα υιοθετήσουμε σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, τόσο περισσότερο μπορούμε να μειώσουμε τον αριθμό των ανθρώπων που νοσούν.

Κάλεσμα σε εσένα: ξεκίνα μικρές αλλαγές σήμερα. Μίλησε με το γιατρό σου για τα προληπτικά τεστ που πρέπει να κάνεις. Προτίμησε υγιεινά τρόφιμα. Κοίτα να περπατάς — οι δράσεις σου μετράνε!

 

Με εκτίμηση,

Φωτεινή Χριστοδούλου

Κοινωνική Λειτουργός BSc. MSc

Υπεύθυνη κοινωνικής υπηρεσίας Συλλόγου

 

Πηγές

1. WHO – Cancer prevention: key facts & statistics. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας 2Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας 2
2. IARC – Association of metabolic obesity phenotypes with risk of overall and site-specific cancers: a systematic review and meta-analysis (2024). iarc.who.int
3. Μετα-ανάλυση για καρκίνο του παχέος εντέρου και παχυσαρκία (2024) – αυξημένος κίνδυνος ~36%. PubMed
4. World Cancer Research Fund – Προτάσεις για διατροφικά/τρόπου ζωής μέτρα. World Cancer Research Fund
5. Meta-ανάλυση για τον καρκίνο θυρεοειδούς και παχυσαρκία. PubMed
6. Μελέτη για τα οφέλη της βαριατρικής χειρουργικής σε σχέση με τον μελλοντικό καρκίνο.