Το κάπνισμα παραμένει ένας από τους πιο σημαντικούς, αλλά ταυτόχρονα και αποτρέψιμους, παράγοντες κινδύνου για ποικίλους τύπους καρκίνου. Παρά τις εκστρατείες ενημέρωσης και τις πολιτικές ελέγχου, εκατομμύρια θάνατοι κάθε χρόνο αποδίδονται στην χρήση του καπνού — και το κόστος είναι τεράστιο, τόσο σε ανθρώπινες ζωές όσο και σε οικονομικούς και κοινωνικούς πόρους.

Στο άρθρο αυτό θα δούμε με τις πιο πρόσφατες έρευνες:

• πόσο ευθύνεται το κάπνισμα για τον καρκίνο παγκοσμίως,
• τι δείχνει η έρευνα για τη μείωση του κινδύνου όταν κάποιος κόψει ή μειώση το κάπνισμα,
• ποια μέτρα λειτουργούν καλύτερα για την πρόληψη, και
• τι μπορούμε να κάνουμε ως άτομα και κοινωνία.

Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του καπνίσματος στην πρόκληση καρκίνου

1. Εξακριβωμένος επιβάρυντης παράγοντας
   Το κάπνισμα σχετίζεται με πολλούς τύπους καρκίνου: πνεύμονα, τραχείες-βρόγχοι, οισοφάγο, λάρυγγα, στοματική κοιλότητα, λάρυγγα, ουροποιητικό σύστημα, πνεύμονα, παγκρέατα, ήπαρ κ.ά. PubMed 3PubMed 3Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας 3
2. Παγκόσμιο φορτίο
   • Το 2019 υπήρχαν περίπου 2,5 εκατομμύρια θάνατοι από καρκίνους που αποδίδονται στο κάπνισμα παγκοσμίως. PubMed
   • Η θνησιμότητα λόγω καρκίνου αποδίδεται στο κάπνισμα συνεχίζει να είναι υψηλή, ιδίως σε περιοχές με υψηλό ποσοστό καπνιστών (π.χ. Ανατολική Ασία, Κεντρική & Ανατολική Ευρώπη). PubMed 2PubMed 2
3. Κοινές τάσεις και διαφορές
   • Αν και ο απόλυτος αριθμός των θανάτων αυξάνεται, σε πολλές χώρες το age-standardized mortality rate έχει μειωθεί, που δείχνει ότι κάποια πρόοδος υπάρχει. PubMed 1
   • Οι άνδρες εμφανίζουν πολύ μεγαλύτερο φορτίο λόγω καπνίσματος από τις γυναίκες. PubMed 1

 

Τι δείχνουν οι πιο πρόσφατες μελέτες για τη μείωση του κινδύνου

1. Διακοπή του καπνίσματος
   • Μελέτη σε ηλικιωμένα άτομα που κάπνιζαν για πολλά χρόνια δείχνει ότι όσοι κόβουν το κάπνισμα μειώνουν σημαντικά τον κίνδυνο θανάτου από καρκίνο. Για παράδειγμα, πρώην καπνιστές μετά από 20 ή περισσότερα χρόνια διακοπής είχαν πολύ χαμηλότερη θνησιμότητα σε σύγκριση με ενεργούς καπνιστές. BioMed Central
   • Μια άλλη μελέτη cohort στη Νότια Κορέα (Yoo et al., 2022) διαπίστωσε ότι η μείωση του καπνίσματος (π.χ. λιγότερα τσιγάρα/ημέρα) σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο για όλους τους καρκίνους, ειδικά για τους καρκίνους που σχετίζονται άμεσα με το κάπνισμα, και ότι η πλήρης διακοπή έφερε τη μεγαλύτερη μείωση. acsjournals.onlinelibrary.wiley.com
2. Ποιοτικά χαρακτηριστικά του κινδύνου
   • Μελέτη από το CHANCES consortium (ΗΠΑ & Ευρώπη) έδειξε ότι το κάπνισμα «προωθεί» την εμφάνιση και θνησιμότητα από καρκίνο κατά αρκετά χρόνια: οι ενεργοί καπνιστές είχαν μια επιτάχυνση (“rate advancement period”) 8-10 ετών σε σχέση με μη καπνιστές για εμφάνιση και θάνατο από καρκίνο συνολικά. iarc.who.int
   • Ακόμα και η ηλικία έναρξης του καπνίσματος έχει σημασία: όσο νωρίτερα ξεκινά κάποιος το κάπνισμα, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για ορισμένα είδη (π.χ. καρκίνος του μαστού σε γυναίκες). PubMed
3. Επίδραση στη θεραπεία
   • Πιο πρόσφατες αναλύσεις δείχνουν ότι καπνιστές που συνεχίζουν το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της θεραπείας αντιμετωπίζουν χειρότερα αποτελέσματα: μεγαλύτερο ποσοστό υποτροπών, μειωμένη επιβίωση και αυξημένη τοξικότητα από τις θεραπείες (π.χ. ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία). PubMed

 

Προκλήσεις & εμπόδια

• Το κάπνισμα είναι εθισμός: νικοτίνη, συμπεριφορικές συνήθειες, κοινωνικοί παράγοντες δυσκολεύουν τη διακοπή.
• Η παθητική έκθεση (καπνός άλλων) παραμένει σημαντική — πολλοί άνθρωποι “εκτίθενται” ακόμα και αν δεν καπνίζουν.
• Σε κάποιες χώρες, τα μέτρα ελέγχου (φόροι, διαφημίσεις, απαγορεύσεις) δεν εφαρμόζονται πλήρως ή υπάρχουν μεγάλα κενά.
• Οι πολιτισμικές αντιστάσεις, η έλλειψη ενημέρωσης, η κοινωνική αποδοχή του καπνίσματος σε ορισμένα περιβάλλοντα (π.χ. νεολαία) είναι εμπόδια.

 

Πρακτικές συμβουλές – Τι μπορεί να κάνει ο καθένας (και τι ως κοινωνία)

• Ατομικά
  • Αν καπνίζεις, ξεκίνα πρόγραμμα διακοπής — κάθε προσπάθεια μετράει.
  • Μείωσε τον αριθμό των τσιγάρων ως ένα στάδιο προς τη διακοπή.
  • Απόφυγε την έκθεση στον παθητικό καπνό (σπίτι, εργασία, δημόσιοι χώροι).
  • Ζήτησε ιατρική βοήθεια/υποστήριξη (κέντρα διακοπής, συμβουλευτική, φαρμακευτική βοήθεια όπου ενδείκνυται).
• Κοινωνικά / Πολιτικές υγείας
  • Ενίσχυση των νόμων που απαγορεύουν το κάπνισμα σε δημόσιους χώρους.
  • Φόροι στον καπνό — αποδεικνύονται ως από τα πιο αποτελεσματικά μέτρα.
  • Εκστρατείες ενημέρωσης, ειδικά σε νέες ηλικίες, για τους κινδύνους και τις συνέπειες.
  • Απαγόρευση διαφημίσεων καπνού, περιορισμός πρόσβασης για νεολαία.
  • Προγράμματα “κατάρρευσης καπνίσματος” (smoking cessation programs) με υποστήριξη, πόρους, και ενσωμάτωση στο εθνικό σύστημα υγείας.

 

Συμπέρασμα – Κάλεσμα Δράσης

Το κάπνισμα δεν είναι αναπόφευκτο. Τα επιστημονικά στοιχεία είναι ξεκάθαρα: η μείωση ή καλύτερα η διακοπή του καπνίσματος μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο καρκίνου, ακόμα και όταν έχει υπάρξει μακρά χρονική έκθεση. Επιπλέον, η πρόληψη μέσω πολιτικών υγείας μπορεί να σώσει εκατομμύρια ζωές.

 

Κάλεσμα σε εσένα: Αν καπνίζεις, σκέψου να κάνεις το πρώτο βήμα σήμερα — μίλησε με γιατρό ή ειδικό, ψάξε υποστήριξη. Αν δεν καπνίζεις, συνέχισε να υπερασπίζεσαι αυτούς τους χώρους που είναι απαλλαγμένοι καπνού — και ενίσχυσε τις φωνές που προτάσσουν την υγεία.

 

Πηγές

1. WHO – Tobacco fact sheet. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας
2. Global, regional, and national burden of cancers attributable to tobacco smoking in 204 countries and territories, 1990-2019 (GBD 2019) – PubMed. PubMed
3. Global burden of cancers attributable to tobacco smoking, 1990-2019: ecological study. PubMed
4. Smoking reduction, cessation, and resumption cohort study (Yoo et al.) – effect on all-cancers risk. acsjournals.onlinelibrary.wiley.com
5. CHANCES Consortium meta-analysis: rate advancement periods (smoking status, duration, intensity). iarc.who.int
6. Meta-analysis: Smoking and breast cancer risk by age of smoking initiation. PubMed
7. Systematic review: impact of smoking during cancer treatment. PubMed