«Η Σημασία της κατ’οίκον Ψυχολογικής Υποστήριξης»

 

 

της Πουλχερίας Πέτρακα, Υπεύθυνης της Ψυχολογικής Υπηρεσίας του Συλλόγου ΚΕΦΙ, ατομικής και ομαδικής ψυχοθεραπεύτριας, επόπτριας, εισηγήτριας στο ΚΕΨΥΣΥ.

 

«Η ασθένεια και ο πόνος μας φέρνουν αντιμέτωπους με τα όρια μας, με το γεγονός ότι είμαστε θεμελιωδώς ευάλωτοι και με την αίσθηση ότι η ζωή δεν βρίσκεται υπό τον έλεγχό μας» (Yalom, 2006).

 

Η κατ’οίκον ψυχολογική υποστήριξη ογκολογικών ασθενών πραγματοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος «Μαζί και στο Σπίτι» του Συλλόγου ΚΕΦΙ, σε σταθερή ημέρα και ώρα κατόπιν αιτήματος και συνεννόησης με τους ασθενείς και την οικογένειά τους.

 

Στην κατ’οίκον ψυχολογική υποστήριξη εξυπηρετούνται δωρεάν ασθενείς με κινητικές και άλλες σωματικές και ψυχολογικές δυσκολίες λόγω της ασθένειας, λόγω παρενεργειών από τις θεραπείες ή/και ασθενείς που βρίσκονται στο τελικό στάδιο.

 

Η Δόκτωρ Elizabeth Kubler Ross(1946-2004), Ελβετίδα ψυχίατρος που έζησε κι εργάστηκε τα περισσότερα χρόνια στην Αμερική, αφιερώνοντας την ζωή της στην προάσπιση του αναφαίρετου δικαιώματος του σεβασμού και της αξιοπρέπειας των ασθενών τελικού σταδίου, τόνιζε στα βιβλία και τις ανά τον κόσμο διαλέξεις της, την σημασία του βιώματος του ασθενούς ότι εισακούγεται και γίνεται κατανοητός στις ανάγκες και τα συναισθήματα που εκφράζει, στο ότι μπορεί να εμπιστευθεί και τις πιο μύχιες σκέψεις, συναισθήματα και τα δύσκολα προσωπικά στοιχεία που συνδέονται με το βίωμά της ασθένειας.

 

Στο πλαίσιο αυτό, η κατ’οίκον ψυχολογική υποστήριξη έμπρακτα προάγει το ενδιαφέρον προς τους ασθενείς στις διάφορες φάσεις της ασθένειας καθώς και προς τους φροντιστές τους.

 

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στην κυρία Ιωάννα Σιαφάκα, για την αγόγγυστη και με απόλυτο σεβασμό ενσάρκωση του γνήσιου ενδιαφέροντος προς τον ασθενή και την προσέγγισή του με άψογη επιστημονικότητα και πάνω απ’όλα συμπόνοια, κατά την διάρκεια της επαγγελματικής της καριέρας ως Καθηγήτριας Αναισθησιολογίας, Θεραπείας Πόνου και Παρηγορικής Αγωγής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και Διευθύντριας της Α΄Αναισθησιολογικής Κλινικής του Αρεταίειου Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Αθηνών και εθελοντικής προσφοράς της στο Ιατρείο Χρόνιου Πόνου του Αρεταίειου. Αποτελεί λαμπρότατο παράδειγμα προς μίμηση και πολύτιμη έμπνευση μέσα από το ανεκτίμητο έργο της.

 

Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τους φροντιστές , προτείνουμε κι ενθαρρύνουμε να λάβουν την δωρεάν ψυχολογική υποστήριξη που παρέχει ο Σύλλογος, είτε στα γραφεία του, είτε τηλεφωνικά ή διαδικτυακά ,ανάλογα με την δυνατότητα που έχουν, δεδομένων των υποχρεώσεων που έχουν αναλάβει με την φροντίδα των ασθενών.

 

Οι ασθενείς ανακουφίζονται από την παρουσία του ψυχολόγου που είναι εκεί με την προθυμία και την γνώση να τους ακούσει και να τους στηρίξει.

 

Δίνεται προτεραιότητα στα ζητήματα που οι ίδιοι οι εξυπηρετούμενοι έχουν την ανάγκη να συζητήσουν και στα συναισθήματα που χρειάζονται να εκφράσουν σε ένα κλίμα άνευ όρων αποδοχής και γνήσιου ενδιαφέροντος.

 

Η προσωπική ιστορία των ασθενών γίνεται το επίκεντρο των συνεδριών , στο πλαίσιο μιας κατά το δυνατόν ευνοούμενης ισορροπίας μεταξύ παρελθόντος, προβολών για το μέλλον αλλά και της τωρινής κατάστασης της σωματικής και ψυχικής τους υγείας και των αναγκών που αυτή επιτάσσει.

 

Οι ίδιοι εισπράττουν το βίωμα ότι εισακούγονται και αναπτύσσεται σταδιακά η σχέση εμπιστοσύνης και ασφάλειας ως προς την αυτοαποκάλυψή τους.

 

Ρόλος των ψυχολόγων μεταξύ άλλων, είναι να διευκολύνουμε και να ενισχύσουμε την έκφραση συναισθημάτων και σκέψεων που συνδέονται άμεσα με την ασθένεια, αλλά και με εμπειρίες ζωής που φτάνουν μέχρι την παιδική ηλικία κι έχουν χρόνια απωθηθεί.

 

Με αφορμή την ασθένεια, τα συναισθήματα που συνήθως βιώνουν οι ασθενείς όπως οι ίδιοι περιγράφουν είναι, σοκ από την διάγνωση της νόσου, φόβος θανάτου, αγωνία για την εξέλιξη της νόσου, άγχος, θυμός, θλίψη, ενοχή.

 

Επίσης συχνά βιώνουν συναισθηματικές καταστάσεις όπως, δυσπιστία σχετικά με το αν και κατά πόσο λέγεται στους ίδιους όλη η αλήθεια για την κατάσταση της υγείας τους, καχυποψία ειδικά αν έχουν προηγούμενες τραυματικές εμπειρίες από ειδικούς στον χώρο της υγείας, αποφυγή, άρνηση, απογοήτευση, απόγνωση, ματαίωση των σχεδίων και ονείρων της ζωής τους από την εξέλιξη της νόσου, διάθεση για απομόνωση κ.α.

 

Σύμφωνα με τον Yalom(2006), οι ασθενείς παρουσιάζουν αυξανόμενη απώλεια όρεξης κι ενδιαφέροντος για την ζωή, ψυχικό άλγος, ψυχοκινητική επιβράδυνση, επιδείνωση των συμπτωμάτων από παράγοντες που συνδέονται με τον συγκεκριμένο καρκίνο, καταστάσεις που πλήττουν την ποιότητα ζωής και ενισχύουν τα συμπτώματα της νόσου καθιστώντας την ψυχολογική υποστήριξη ιδιαίτερα ισχυρή.

 

Οι ασθενείς έχουν την δυνατότητα να μοιραστούν τον τρόπο με τον οποίο βιώνουν την ασθένεια και τα συναισθήματα που την συνοδεύουν στις διάφορες φάσεις της.

 

Μεταξύ άλλων, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο πλήγμα που υφίστανται ως προς την ψυχοσωματική τους ακεραιότητα, την αίσθηση ασφάλειας και αυτοδιάθεσης.

 

Επιπρόσθετα, εκφράζουν την αγωνία για τους οικείους και για τον τρόπο αντιμετώπισης της νόσου, την απώλεια της αίσθησης εαυτού όπως τον ήξεραν, της εικόνας τους, και της σχέσης με την ζωή όπως την ήξεραν.

 

Επιπλέον, μας μιλούν για αίσθημα αβοηθησίας, εσωτερική ή/και εξωτερική απομόνωση, ντροπή, αίσθηση ανημπόριας , απώλεια της θετικής προβολής στο μέλλον, βίωμα κάθε αλλαγής ως απειλής, απώλειες ονείρων, ασφαλειών, δεδομένων, περιορισμό του ορίζοντα.

 

Αρκετοί είναι εκείνοι που αναφέρονται σε ψυχοτραυματικές εμπειρίες κατά την διάρκεια της νόσου (εξετάσεις, θεραπείες, επεμβάσεις, τρόπος αντιμετώπισης από ειδικούς και μη).

 

Εκτός από την συναισθηματική τους κατάσταση, στην κατ’οίκον ψυχολογική υποστήριξη, έχουμε την δυνατότητα να διερευνήσουμε τις σκέψεις των ασθενών σε σχέση με την κατάσταση της υγείας τους (π.χ. σκέψεις δυσοίωνες, σκέψεις ότι γίνονται βάρος, σκέψεις σχετικά με την αξιοπρέπειά τους καθώς εξελίσσεται η νόσος, τυχόν αυτοκτονικοί ιδεασμοί, μετριοπαθείς ως και αισιόδοξες σκέψεις).

 

Η στάση προς την ασθένεια και ο τρόπος αντιμετώπισής της επίσης ποικίλει, από προσαρμοστικότητα και συνεργατικότητα με αναζήτηση ενημέρωσης και συζήτησης με ειδικούς, μέχρι επιφυλακτικότητα, συγκρατημένη αισιοδοξία, καχυποψία, δυσπιστία, αποφυγή, άρνηση, παραίτηση.

 

Παράλληλα, στις κατ’οίκον συνεδρίες πραγματοποιούνται στο μέτρο του εφικτού τα ακόλουθα:

 

Διερεύνηση παραγόντων που συνδέονται με την ασθένεια.

Λάθος διαγνώσεις, καθυστερημένη διάγνωση, αμέλεια εκ μέρους του ασθενούς, μετεγχειρητικές επιπλοκές, παρενέργειες χημειοθεραπειών, πιθανές μεταστάσεις.

 

Διερεύνηση Ψυχοκοινωνικών Παραγόντων

Οικογενειακό ιστορικό, τωρινή οικογενειακή κατάσταση, προσωπικότητα ασθενούς, οικονομική κατάσταση, επαγγελματική κατάσταση, λειτουργικότητα πριν και μετά την ασθένεια, διερεύνηση σχέσεων(εαυτός, σημαντικοί άλλοι, υποστηρικτικό δίκτυο), σημαντικά γεγονότα, αλλαγές.

 

 Διερεύνηση τραυματικών εμπειριών και απωθημένων συναισθημάτων

Διερεύνηση χρόνιας απώθησης συναισθημάτων θυμού, ενοχής, δυσαρέσκειας, ανημπόριας, αναξιοσύνης και ανεπάρκειας που συνδέονται με τραυματικέςεμπειρίες στην παιδική ηλικία.

 

Αυτή η διερεύνηση είναι σημαντική σύμφωνα με τον Gabor Mate΄, καθώς «τα συναισθήματα αυτά συνήθως δεν έχουν εκφραστεί στο περιβάλλον κι επενδύονται με ενοχή .Η έκφρασή τους καταστέλλεται από φόβο απώλειας σημαντικών σχέσεων, απώλειας συγκεκριμένης ταυτότητας, από φόβο ματαίωσης της ανάγκης για αποδοχή και για άνευ όρων αγάπη. Η καταστολή της έκφρασης ήδη από την παιδική ηλικία μέχρι την ενήλικη ζωή , έχει σαν αποτέλεσμα το χρόνιο στρες. Το οποίο προκαλεί σοβαρό πλήγμα στην λειτουργία του ανοσοποιητικού, οδηγεί σε χρόνια κόπωση, σε συστηματική χρόνια συναισθηματική απώθηση και απόσυρση, που καταλήγει σε κατάθλιψη και εμφάνιση σοβαρής ασθένειας». (Gabor Mate΄,2003. «Όταν το σώμα λέει όχι.Το κόστος του κρυφού στρες»).

 

Σύμφωνα με τον Χανς Σέλιε, στο βιβλίο του “ Τhe stress of life”,«οι περισσότερες εντάσεις και απογοητεύσεις μας πηγάζουν από την ψυχαναγκαστική ανάγκη να παίξουμε τον ρόλο κάποιου που δεν είμαστε». (Gabor Mate΄,2003. «Όταν το σώμα λέει όχι.Το κόστος του κρυφού στρες»).

 

Ειδικά για τον θυμό:

 

«Πίσω από τον θυμό υπάρχει η ανικανοποίητη ανάγκη για πραγματικά κοντινή επαφή. Απώθηση του θυμού αυξάνει το στρες και την προδιάθεση για ασθένεια. Το ίδιο παθολογική είναι η ανεξέλεγκτη έκφραση του θυμού».

 

Σύμφωνα με την Κάντας Πέρτ,βιολόγο ερευνήτρια και νευροεπιστήμονα, «…μερικές φορές κάνουμε ένα τεράστιο βήμα προς την θεραπεία με το να ενεργοποιήσουμε το ανοσοποιητικό μέσα από ένα ξέσπασμα θυμού που ήταν καταπιεσμένος πολύ καιρό». (Gabor Mate΄,2003. «Όταν το σώμα λέει όχι.Το κόστος του κρυφού στρες»).

 

Θεραπευτικά Οφέλη Συνεδριών της Κατ’οίκον Ψυχολογικής Υποστήριξης

Στην κατ’οίκον ψυχολογική υποστήριξη οι ασθενείς παίρνουν ενεργητικό ρόλο, και τιμούν την παρουσία μας με τις διηγήσεις, τις εκμυστηρεύσεις και τα πολύτιμα μαθήματα ζωής που μοιράζονται γενναιόδωρα.

 

Η σχέση που αναπτύσσεται με τους ψυχολόγους γίνεται παράγοντας θεραπείας. Οι ασθενείς ανακουφίζονται από το ενδιαφέρον που εισπράττουν, το βίωμα εμπιστοσύνης, το αίσθημα αποδοχής, την άρση της μοναξιάς , το μοίρασμα, την αυτοαποκάλυψη σε πλαίσιο ασφάλειας, την ενθάρρυνση της ελεύθερης έκφρασης.

 

Επίσης, εισπράττουν το ενδιαφέρον και μέσα από την διερεύνηση των σχέσεων, των εμπειριών , των σημαντικών γεγονότων και ανθρώπων της ζωής τους όπως οι ίδιοι τα σηματοδοτούν.

 

Όταν χρειάζεται παραγματοποιείται ψυχοεκπαίδευση σχετικά με την αναγνώριση κι έκφραση των συναισθημάτων τους, την ουσιαστική θετική εστίαση αντί της ψυχαναγκαστικής αισιοδοξίας, την εστίαση στο εδώ και τώρα, παράλληλα με την διερεύνηση κι επεξεργασία εσωτερικών και διαπροσωπικών συγκρούσεων και τρόπων διαχείρισης αυτών.

 

Σημαντικά οφέλη των συνεδριών είναι ότι οι ασθενείς βιώνουν ότι εισακούγονται, θέτουν υπαρξιακά ζητήματα που πυροδοτούνται με αφορμή την ασθένεια, ζητήματα σχέσεων, στάσεων κι εμπειριών ζωής, εκφράζουν την ανάγκη για πνευματική αναζήτηση, για συγχώρεση και αυτοσυγχώρεση, και την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό του νοήματος της ζωής, που είναι καταλυτικής σημασίας για την γαλήνη και την ανακούφιση τους.

 

« ο καρκίνος σου δίνει χρόνο…ζούσα με αλαζονεία..τώρα ευγνωμονώ..παρακαλώ μόνο τον Θεό να το παλέψω με αξιοπρέπεια…»

 

Η κατ’οίκον ψυχολογική υποστήριξη μπορεί να προσφέρει σημαντική ανακούφιση. Το ξεχωριστής σημασίας περιεχόμενο της ζωής του ασθενούς αναβιώνεται μέσα από τις συνεδρίες μέσω της διορθωτικής συγκινησιακής εμπειρίας με ανεκτίμητα θεραπευτικά οφέλη.

 

Με βαθιά ευγνωμοσύνη προς τους ασθενείς και τις οικογένειές τους.